İnsanda Temel Savunma Düzenekleri

 Evrendeki tüm canlıların davranışları yaşamlarını sürdürmeye uyum ve denge sağlamaya dönüktür.Organizmanın kendini dengede ve uygun koşullarda tutmaya çalışmasında bazı düzenleyici koruyucu ve yaşamını sürdürücü düzenekler vardır.Evrim basamağı yükseldikçe bu düzenekler karmaşıklaşır. Herhangi bir alanda denge bozukluğu ortaya çıkarsa homeostatitik düzenekler otomatik olarak devreye girer ve dengeyi sağlar.

Denge durumunu bozan veya bozma eğilimindeki tehlikelere karşı tüm canlıların geliştirdiği ortak davranışlar vardır.Acil durumlarda canlılar kaçma ya da saldırma şeklinde tepki verirler.Anksiyeteye karşı kaçma ve saldırma davranışları yeterli çare olamayabilmektedir.Anksiyeteye karşı insandan insana ve zamandan zamana değişen davranışlar gösterilir.İnsanların çatışma ve anksiyeteye karşı geliştirdikleri davranışlar (savunmalar) benliğin savunma düzenekleri olarak bilinir.Bunlar ruhsal ve toplumsal dengeyi sağladıkları için ruhsal homeostasisten ve ruhsal savunma düzeneklerinden söz edilebilir

Savunma düzeneklerinin özellikleri ve işlevleri

1- savunma düzenekleri bilinç dışı gelişir ve otomatik olarak işler, birey bu düzeneklerin farkında değildir

2- savunma düzeneklerini kullanmayan insan yoktur

3- sağlıklı ve hasta bireylerin savunma düzeneklerini kullanmaları arasındaki fark, kullanılan savunma düzeneklerinin niteliklerinde ve kullanma yoğunluğundadır

4- savunma düzenekleri anksiyeteye karşı işlev görür, anksiyeteyi gidermek ya da azaltmak amacı ile kullanılır

5- savunma düzenekleri benlik bütünlüğünü korumaya ve benlik saygısını sürdürmeye yönelik olarak çalışır

6- savunma düzeneklerinin özellikleri ve işlevleri bir bütün olarak insanın uyumuna yardım eder

Bastırma:

Temel savunma düzeneği olarak kabul edilir.

Bireyde anksiyete yaratan isteklerin, eğilimlerin, dürtülerin, duyguların, tutumların, anıların, olayların bilinç alanından çıkarılarak bilinç dışına itilmesi ve orada tutulmasıdır.

Bastırılmış içerikler genellikle hoş olmayan, üstbenlikçe kabul edilmeyen niteliktedir.

Özel teknikler kullanılmadıkça bilinç alanına getirilemezler.

Bu içerikler haz ilkesine uyarlar; doyuma ulaşmak; bilinç alanına çıkmak için fırsat kollarlar, bastırılmaları için ruhsal enerji gerektirirler.

Bastırılmış içeriklerin etkileri kişilik özelliklerinde, özel ilgilerde, değer yargılarında, ruhsal bozukluk belirtilerinde görülebilir.

Bastırılmış içerikler simgesel biçimde düşlerde ya da günlük yaşamda bilinç alanına sızarak etkinlik gösterebilirler.

Basit unutmalar, dalgınlıklar, dil ve davranış sürçmeleri bastırılmış içeriklerin günlük yaşamda görülen belirtileridir.

Patolojik olarak kabul edilmezler.

Yadsıma:

İnkar ya da yok sayma olarak da adlandırılır.

Bireyin baş edemediği tehlikeli ya da sıkıntılı durumlarla karşılaştığında yaratacakları anksiyeteden kurtulmak için bunları yok saymasıdır.

Ruhsal acı ve anksiyete yanı sıra bunları kendisine yakıştıramama da vardır.

Yadsıma çocuklarda, benliği güçsüz ya da olgunlaşmamış olanlarda belirgindir

Yaşam boyu sürer

Yadsıma düzeneği geçici olarak sağlıklı bireyler tarafından da kullanılabilir.

Ruhsal bozukluğu olanlarda daha sık ve daha uzun süre kullanılır.

Sık kullanıldığında gerçeklerle ilişki kopabilir, düşünce bozukluğu (sanrı) ortaya çıkabilir

Anksiyete yaratan isteklerin, eğilimlerin, dürtülerin, duyguların, düşüncelerin başkalarına mal edilmesidir.

Hoşa gitmeyen özellikler başkalarındaymış gibi algılanır

Kişi az anksiyete ve suçluluk duyar

Tehlike içerde değil de dışarıda gibi algılanır

İstenmeyen özellikler kendisinde değil dışarıdadır

Yansıtma ; genellikle yadsıma ile birlikte işler ve düşünce bozukluklarına yol açar

Anksiyeteyi azaltırken, kişiler arası ilişkilerin bozulmasına neden olur

Yansıtma ile yadsımayı kullanan kişiler yaptıklarının sorumluluklarını üstlenmez, başkalarını suçlar

Sağlıklı kişilerde de olmakla beraber daha çok ağır ruhsal bozukluklarda görülür

Yer değiştirme (displacement)

Çatışma ve anksiyete yaratan dürtü nesnesinin değiştirilerek, dürtü nesnesi olarak tehlikesiz ve daha yüksüz bir nesnenin seçilmesidir.

Birey çatışma ve anksiyete yaratan bir durumla karşılaştığında, tepkisini anksiyete yaratmayacak bir nesneye yöneltir.

Sağlıklı bireylerde, ruhsal bozukluğu olanlarda ve düşlerde görülebilir.

Ör: karşısındakine yumruk atak isteyen kişi masayı yumruklayabilir, amirine öfkelenen memur çocuklarını azarlayabilir… 

Mantıksallaştırma (uslamlama=ussallaştırma= rationalization)

Üstbenlik ve toplum tarafından kabul edilmeyen istek, eğilim, dürtü, duygu, düşünce, davranış, yetersizlik, başarısızlık gibi durumlar için anksiyete yaratmayan mantıklı gerekçeler biçiminde işleyen bir savunma düzeneğidir.

Öne sürülen gerekçenin az da olsa gerçek payı vardır

Hem kendini hem de karşısındakini aldatmaktadır

Bu sayede anksiyeteden, benlik saygısındaki düşmeden, toplumsal ortamda kötü duruma düşmeden kurtulur.

“Kedi ulaşamadığı ciğere mundar der”

Yaygın olarak kullanılır

Eksikliği giderme(compensation)

Kişinin gerçek ya da imgesel eksikliklerini ve yetersizliklerini  yeterli olan başka yönleri ile kapatma çabasına girmesidir.

Çabaları sonucu yetersizliklerinden kaynaklanan anksiyeteden kurtulur,

Çirkin………..sevimli cana yakın iyilik sever

Kısa, çelimsiz …………..derste başarılı

Karşıt tepki oluşturma (reaksiyon formation)

Üstbenlik tarafından kabul edilmeyen ve anksiyete yaratan isteklerin, eğilim veya dürtülerin çok güçlü olduğu ve baskı altında tutulamadığı durumlarda kişinin bunların yerine tam tersi biçimde davranmasıdır.

Kişi böylece üstbenlik ve toplum tarafından kabul gören davranışlar ortaya koymakta hem de anksiyeteden kurtulmaktadır.

Bilinç dışı düşmanca duygular yerine aşırı nazik davranma, kirlilik duygularına karşı aşırı temiz olma gibi

Döndürme (conversion)

Kişinin anksiyete yaratabilecek bilinç dışı içeriklerden, stres yaratan çevresel etkenlerden kaçınmasına yarayan bir savunma düzeneğidir.

Anksiyete bilinçli olarak yaşanmak yerine bazı bedensel belirtilere dönüştürülür

Belirtiler organik hastalık belirtilerini taklit eder ancak bir organik hastalığa rastlanılamaz, genellikle simgesel anlam taşır

Kocası ile kavga eden kadın kötü bir şey söyleyeceği sırada sesinin çıkmaması

Tokat atacağı zaman kolunu felç olması

Dayak yiyeceği zaman bayılma…..

Düş kurma (fantasy formation)

Kişinin gerçek dünyada baş edemediği ya da doyuma ulaştıramadığı bazı isteklerinin, eğilimlerinin, dürtülerinin… düş kurma yoluyla doyuma ulaştırılmasıdır.

Çocukluktan erişkinliğe her yaşta sıklıkla kullanılır

Az enerji gerektirir

Saplanma (fixation)

Gelişme dönemleri sırasında, kişiliğin bazı yönlerinin gelişmesinin duraklaması ve olgunlaşmasının yeterli düzeyde olmamasıdır

Duraklama duygusal yönlerdedir, bedensel, zihinsel gelişme sürer

Gelişme döneminde aşırı doyum ya da doyumsuzluk yaşanmış olduğu düşünülür

Sonraki  yıllarda kişilik özelliklerinin belirlenmesinde önemli rol oynar 

Gerileme (regression)

Kişinin gereksinimlerini karşılayamadığı, sorunlarla baş edemediği durumlarla karşılaştığında, bu tür sorunların yaşanmadığı daha önceki bir gelişme dönmesi

Hem sağlıklı hem de ruhsal hastalığı olanlarda gerileme görülebilir

Sağlıklı kişilerde geçici gerileme örnekleri; arkadaş toplantılarında şakalaşmalarda, içki içince, fiziksel hastalıklar sırasında

Kardeş doğumundan sonra tekrar tuvaletini kaçırmaya başlama gibi

Sanatçılar yapıtlarında gerileme örnekleri verirler, toplumca kabul edilip onaylanır, ödüllendirilir

“benlik hizmetinde gerileme” olarak adlandırılır

Özdeşim (identification)

Çocukluktan erişkinliğe kadar olan dönemde; kişinin başka kişi ya da grubun duygularını, düşüncelerini, davranışlarını ve değer yargılarını alarak kendi kişilik özellikleri durumuna getirmesidir

Alınan özellikler kişiliğe uygun biçime getirilir ve özdeşimle kişiliğe katılır

Böylece kişi kendini daha güvenli ve daha değerli hisseder 

Özdeşim, ödipal dönemin çözümünü sağlar ve iğdişlik (kastrasyon) anksiyetesini giderir

Özdeşim aslında taklit yoluyla öğrenme sürecidir

Benliğin gelişmesi ve olgunlaşması için gereklidir, kişilik özelliklerinin belirlenmesinde rol oynar

Çocuklukta anne baba, daha sonraki yıllarda öğretmenler, sanatçılar, sporcular ile özdeşim yapılır

Özdeşim salt taklit olarak kalır ve aşırı boyutlara ulaşırsa davranış bozuklukları ortaya çıkabilir

Çocuklar alacakları özdeşim örnekleri yoksa ya da özdeşim örneği sağlıklı değilse davranış ve cinsel uyum bozuklukları görülebilir

Yüceltme (sublimation)

Üst benlik ve toplum tarafından onaylanmayan ilkel bir isteğin, eğilimin ya da dürtünün amacının ve/veya nesnesinin değiştirilerek toplum tarafından onaylanan, değer verilen bir biçimde anlatıma kavuşturulması

Saldırganlık ve yıkıcılık dürtüleri yüceltmeye uğrayarak asker-polis, patlayıcı uzmanı, savunma sporları ile uğraşma

Anksiyeteye karşı bir savunma söz konusu değildir,  bu nedenle başarılı bir düzenek olarak kabul edilir

Gelişmiş savunma düzenekleri

Humour

Fedakarlık

Yüceltme